Gien van Wijk (heemkundekring Onsenoort)
De eendenkooi in de Swalmenmeermoeren ook wel kortweg de “Swalmenmoerkooi” genoemd.
Op een fragment uit de kaart van Bastingius, gedateerd 1658. Let op het zuiden is boven.
(Collectiekaarten Nationaal Archief)
De eerste aanvraag voor het aanleggen van een kooi in het moerasgebied van de Swalmenmoer dateert van 1653. Toen deed de heer van Drunen aan de Raad van State van de Verenigde Nederlanden een verzoek om;
“Octroy omme opt Swalmermoer gelegen in de Heerlijckheyt van Druenen eene vogelkoye te moge maecken”
Het octrooi werd uiteindelijk op 9 maart 1654 verleend. Het is daarmee één van de oudste eendenkooien in de Oostelijke Langstraat. De kooi is aangelegd in een gebied waar vanouds turf uit veen werd gewonnen. Dit proces werd in die tijd "moeren" genoemd. Wat na de turfwinning overbleef was een moerasgebied ongeschikt voor de landbouw. De eerste eigenaar van deze kooi was Johan Baron van Wassenaer, heer van Hazerswoude, Drunen, Hulten en Gansoyen. De eendenkooi komt voor het eerst voor op de kaart van Bastingius uit 1658. Zie de afbeelding hierna. (N.B. het zuiden is boven!) De kooi was gelegen net ten noorden van de Heidijk in Drunen, daar waar nu een villawijk ligt. Omdat de kooi in een moerassig gebied ontoegankelijk was, werd in 1657 een kade aangelegd vanaf de zogenaamde Doldersche Stoep (vanaf de Heidijk) naar de kooi. De stoep lag langs de weg, die al van oudsher de naam Dolderschesteeg droeg. Deze weg, vermoedelijk aangelegd tijdens het ontginningsproces van Drunen, liep van noord naar zuid tot aan de Drunense Duinen. Het is nu bekend als de Kooiweg en doorsnijdt de Heidijk met een coupure. De kade staat ook getekend op bijgaande kaart uit 1658.
Zie eveneens de aanhef van de vergunning uit 1657 hiernaast
Afbeelding links de aanhef van het octrooi of vergunning uit 1657 om een kade te mogen aanleggen vanaf de Heidijk naar de Swalmenmoerkooi in Drunen. (Bron BHIC)
De vergunning vermeldt:
“Burghemeesters der voornoemde Heerlijckheyt van Drunen, …..geaccordeert, geconsenteert ende toegestaan hebben, om toeganck totte voornoemde vogelskoeye te hebben te legghen een kade, breet derthien, veerthien oft meer voeten……..”
Ook vandaag is het toegangsdijkje met pad nog in het landschap aanwezig. Zie de Google opname uit 2020 hiernaast. Op de afbeelding ligt de voormalige kooi, of althans wat ervan over is, in het middenalleen nog herkenbaar als een bosschage omgeven door landerijen. Het in 1657 aangelegde toegangsdijkje is op de afbeelding aangegeven met A-B.
Het dijkje met de beukenlaan is nu de toegang tot het gebied van: “Ecologische/biologische Samentuin de Zwollemoer”.
fotocollectie Gien van Wijk)
Door vererving kwam de kooi in 1703 aan de familie d’ Oultremont van het kasteel van Drunen. In het octrooi van 1654 was ook vastgelegd dat aan de domeinen van Brabant een jaarlijkse belasting of cijns betaald moest worden van vier Carolus guldens; te voldoen op de cijnsdag.
Links het betalingsbewijs, gedateerd 9 maart 1745, met daarin de vermelding dat de toenmalige eigenaar graaf d’Oultremont zijn cijns heeft voldaan.
Het betaalbewijs cijns uit Archief BHIC, “Heerlijkheid Drunen en Tol van Loon op Zand”
De kooi werd steeds voor vier jaar verhuurd aan een kooiker. In 1769 was dit Lambert Clercx tegen een jaarlijkse huursom van 56 gulden. In 1773 was Mathijs van Son de kooiman. Hij was in dienst van de graaf d’Oultremont. Dit blijkt onder andere uit het feit dat de huurprijs van 30 gulden van zijn loon werd afgetrokken. In 1787 werd Johan van Kuffeler de nieuwe huurder.
Aan de huurder werden meerdere huurvoorwaarden gesteld zoals:
“Jaarlijks aan den verhuurder op zoodanige tijdstippen als deze zal verlangen om niet te leveren twintig goede eendvogelen”
“Bij nalating van de te leveren eenden moest de kooiker als boete voor elke niet geleverde eend 1 gulden betalen”
“Bij het beëindigen van de huurtijd moest de kooiker minstens 60 gemerkte eenden leveren (lokeenden)”
Een fragment uit een kaart gedateerd 1785 met daarop de
Drunense eendenkooi ingetekend.
(Kaartencollectie BHIC)
In 1807 werd de kooi officieel geregistreerd en de afpaling gesteld op 300 roeden. In 1815 overleed de eigenaar graaf Theodoor Henri Antoine d’Oultremont. In het toen opgestelde taxatierapport wordt vermeld dat de kooi niet meer in gebruik is. De kooi werd vermoedelijk door oorlogshandelingen van de Fransen verwoest en kon niet meer als eendenkooi verpacht worden. In 1840 werd de voormalige kooi geruimd en voor landbouw bestemd. De gronden behorende tot de voormalige eendenkooi van Drunen zijn tot 1985 in bezit gebleven van de familie d’Oultremont.
Het gebied van de voormalige eendenkooi in 1980. In het midden het kooibos en rechts daarvan de beukenlaan uit 1657, dit was alles wat in 1980 nog herinnerde aan de voormalige Drunense eendenkooi. (Fotocollectie SALHA).
Het terrein van de voormalige "Swalmenmoerkooy" in 2022
Uithangbord bij de ingang van de samentuin De Zwollemoer
Om het gebied van de voormalige eendenkooi te bezoeken ligt er nog steeds vanaf de Kooiweg een pad over de fraaie beukenlaan, aangelegd in 1657. Aan het eind van dit laantje kom je dan in het domein van “Samentuin de Zwollemoer”. Een oase van rust zoals het ook was in de tijd dat de kooiker er actief was. Hier wordt op ecologische wijze in verenigingsverband getuinierd. Het is geen standaard tuin, waarbij productie op de eerste plaats komt. Hier vind je bedden met biologische groenten, een kruiden – en bloementuin en een klein voedselbos met fruitbomen. De leden van deze samentuin hebben namelijk bewust gekozen voor een samengaan van natuur en tuinieren. Van de oorspronkelijke kooiplas is niets meer te herkennen. Maar het resultaat is wel een klein paradijsje op nauwelijks meer dan een steenworp van het centrum van Drunen.
Gezicht op de “Samentuin de Zwollemoer” (fotocollectie Gien van Wijk)
Geraadpleegde bronnen:
“De algemene, historische en economische aspecten van de eendenkooien in de oostelijke Langstraat” door H.M. van Helvoort.
Archief BHIC
Archief SALHA
Met dank aan Frank Durant voor de correcties en aanvullingen
Maak jouw eigen website met JouwWeb